فساد سیستمیک در ایران - بخش دوم

دکتر قانعی راد با اشاره به این مطلب که موضوع فساد از زمان پهلوی بعنوان مشکلی سیستمی وجود داشته عنوان کردند نمی توان گفت افرادی بودند که میل به فساد داشتند و بنابراین فسادهایی رخ داد. با چنین نگاهی، راه حل نصیحت کردن و برخورد حقوقی با افرادی است که مرتکب فساد شدند. ضمن تایید اهمیت توجه به برخورد با متخلفان بوسیله ی قوه قضاییه باید توجه داشت که در برخی موارد فساد نهادینه شده و در درون ساختارها به شیوه ای نفوذ کرده که اجتناب ناپذیر است و همه را بطور وسیع در بر میگیرد لذا هر کس در درون این نظام قرار گیرد به نحوی آلوده میشود.

ایشان با اشاره به سی رایت میلز عنوان کردند که اگر در جامعه ای تعدادی افراد فقیر وجود داشته باشند ممکن است تنبلی آنها یا نگرش خاص به مسائل باشد، یا بیکاری در بین تعدادی از افراد ناشی از ناتوانی جسمی یا ناتوانی در سازگاری فرد با نظام شغلی باشد ولی وقتی بیکاری به شکل گسترده ای در جامعه اتفاق می افتد باید توجه داشت که مشکل دلایل ساختاری دارد و قابل ارجاع به افراد خاص نیست. باید دید کجای ساختارها دچار اشکال است. فساد سیستمیک نیز از درون خود سیستم ریشه می گیرد.

ایشان در ادامه افزودند وقتی فساد سیستمیک باشد همه افراد جامعه درگیر فساد میشوند. اکثریت حاضرین کسانی هستیم که اگر بتوانیم آشنایان خود را استخدام میکنیم و رانتهایی به بستگان خود میدهیم. در فساد سیستمیک فقط محدوده ای از نظام نیست که آلوده شده، کل جامعه را در بر میگیرد و مردم در مواجهه با فساد سیستمیک خودشان درگیر فساد می شوند. در دومین مرحله واکنش به فساد چیزی در قالب شورش و انقلاب بوده است زیرا فساد با خودش مجموعه ای از ظلمها را به همراه می آورد، حق عمومی به حق خصوصی تبدیل می شود و نارضایتی ایجاد میشود که ناشی از بی عدالتی است.

پس از آن دکتر قانعی راد به طرح مسئله درباره فساد آکادمیک در ایران پرداختند و با اشاره به تبلیغات پایان نامه نویسی و مقاله نویسی افزودند در حال حاضر یک صنعت پیشرفته ی تولید پایان نامه و تولید مقالات علمی-پژوهشی و ISI وجود دارد که بصورت تخصصی و با نام و نشان و آدرس و تلفن مشخص در حال فعالیت هستند. مسئله چیست؟ آیا افراد خطاکاری پیدا شده اند که در حال ارتکاب به فساد روبروی دانشگاه هستند؟ چنین نیست ما با مقوله ی فساد آکادمیک روبرو هستیم که در دانشگاه استاد و دانشجو را در بر گرفته است. به نظر ایشان دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت علوم و فناوری بطور سیستماتیک در این حوزه فساد می کنند و در این شرایط ساده اندیشانه است که اساتید و دانشجویان را نصیحت کرد درگیر فساد نشوند.

پایان نامه های بی کیفیت نمره 19 و 19 و نیم میگیرند زیرا آموزش عالی پولی شده است. از 9 دانشجوی دکتری 6 نفر در پایان ورقه نوشته بودند اگر کمتر از 16 بگیریم، این ترم 5 میلیون ضرر میکنیم. با زبانی با استاد صحبت میکنند که زبان دانشگاه، زبان علم و آموزش عالی نیست. خیلی هم فکر نمیکند که این کار آبروریزی است. فساد سیستمیک اجازه میدهد 3000 دانشجو را بدون کنکور وارد دانشگاه کنید و دولت بعدی نیز با شرط دریافت شهریه با ادامه تحصیل این افراد موافقت می کند، بنابراین در مقطعی فساد سیاسی و در مقطع دیگر فساد اقتصادی بر آموزش عالی سنگینی میکند.

مجموعه ای از آیین نامه ها، ضوابط و چارچوبها در حال نهادینه کردن فساد در دانشگاه هستند. برخی از مواردی که سبب فساد در دانشگاه شده اند بدین شرح است:

 1- پولی شدن آموزش عالی: کسی که پول دارد میتواند مطمئن باشد که مدرک دکترای او تضمین است.

 2- سیاسی شدن آموزش عالی: زمانی اتفاق افتاد که دانشگاه تبدیل به رانت شد. زمانیکه تحت سهمیه بندیهای نسنجیده، شایستگیها و استعدادهای مورد نظر آکادمی نادیده گرفته شد.

 3- آیین نامه ها: آیین نامه هایی که برای دفاع از رساله نوشته شده است فساد ایجاد می کند. آیین نامه ی ارتقای اساتید را باید بعنوان یکی از عوامل ایجاد فساد دید.

 4- پذیرش دانشجو خارج از ظرفیتها و زیرساختها و نیروی انسانی مورد نیاز سبب فساد است.

 5- عامل دیگر فساد در آکادمی تصویب قانون الزامی شدن فوق لیسانس برای نمایندگان مجلس است که سبب تداخل امر سیاسی با امر علمی شده است. نماینده مجلس میتواند فقط سواد خواندن و نوشتن داشته باشد اما رای بیاورد.

 6- فساد یعنی نهادهای اجتماعی قادر به اجرای کارکرد خود نیستند. قبلا کارمند دیپلمه ی یک اداره به تعداد زیادی از مراجعین پاسخ می گفت، امروز او دانشجوی فوق لیسانس است، باید سر کلاس حاضر شود و کار ارباب رجوع انجام نمی شود. این خود مصداقی از فساد است. ارتقاء در نظام اداری نباید به سیستم دانشگاه مربوط باشد بلکه باید در حوزه ی فعالیت خود سازمانها قرار داشته باشد.

در نهایت دکتر قانعی راد فساد سیستمیک آموزش عالی ایران را ناشی از دو عامل اصلی دانستند: یکی پیوند زدن دانشگاه با قدرت، سیاست و ایدئولوژی و دیگری پیوند زدن دانشگاه با پول، بازار و تجارت که دانشگاه را روز به روز به زوال دچار می کند.